Στην Ελλάδα ζούμε τη μανιακή και πρωτοφανή κατάσταση της συλλογής «πτυχίων» στις ξένες γλώσσες. Ας δούμε τι είναι αυτά τα «πτυχία» και πόσο χρήσιμα είναι τελικά (πέρα από τη διακόσμηση τοίχων και την αυτοπραγμάτωση του έλληνα γονιού).
1. Πτυχίο;!
Το πτυχίο φυσικά δεν είναι καθόλου πτυχίο. Είναι μια πιστοποίηση (certificate = πιστοποιητικό) του επιπέδου που έχει κατακτήσει κανείς μια δεδομένη στιγμή σε μια δεδομένη γλώσσα. Πτυχίο είναι το πτυχίο πανεπιστημίου, της σχολής, της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης. Το πιστοποιητικό δεν είναι πτυχίο. Για αρχή λοιπόν, ας πάψουμε να τα καλούμε «πτυχία».
2. Αναγνώριση;
Για το επίπεδο Β2 (το γνωστό “lower”) υπάρχουν αυτοί την στιγμή περίπου 25 αναγνωρισμένα από τον ΑΣΕΠ πιστοποιητικά. Ναι, 25! Είναι ισότιμα; Για τον ΑΣΕΠ, ναι. Για την αγορά εργασίας, όχι. Για τον ακαδημαϊκό κόσμο, όχι. Για τους γλωσσολόγους, όχι. Δεν είναι φυσικά απλό το να ορίσεις την ισοτιμία μεταξύ εξετάσεων ξένης γλώσσας. Ούτε όλες οι εξετάσεις που δηλώνουν αυτό ή το άλλο επίπεδο είναι πραγματικά «χαρτογραφημένες» σύμφωνα με το CEFR. Ούτε όμως και το ίδιο το CEFR είναι απόλυτα σαφές. Το ποια πιστοποιητικά είναι πραγματικά αναγνωρισμένα εξαρτάται από τον σκοπό για τον οποίο τα χρειάζεσαι. Για «μόρια στο δημόσιο», όλα καλά είναι. Για εργασία σε πολυεθνική, 1–2 πιστοποιητικά θεωρούνται αξιόπιστα αλλά και πάλι, θα κριθείς στη συνέντευξη και τελικά στην ίδια τη δουλειά. Για σπουδές στο εξωτερικό; Εξαρτάται! Από τι; Μα μόνο, ΜΟΝΟ από το πανεπιστήμιο που θα σε δεχτεί. «Μα έχω Cambridge Proficiency!» θα πεις με σιγουριά. Μα δεν έχει σημασία! Για κάποια πανεπιστήμια, είσαι ΟΚ. Για αλλά, πρέπει να το έχεις πρόσφατα. Για αλλά, είναι αδιάφορο, πρέπει να δώσεις IELTS έτσι κι αλλιώς. Δεν υπάρχει γενικός κανόνας. Ό,τι άλλο κι αν σου πουν, μην το πιστέψεις.
3. Γνώση;
Βοηθά η προετοιμασία για τις εξετάσεις να μάθεις καλύτερα την ξένη γλώσσα; Πάλι, η απάντηση δεν είναι μία. Πολλοί περνούν εξετάσεις και πιστοποιούν το επίπεδο τους μια χαρά. Ύστερα έρχεται η ώρα της κρίσης: «δη πασετζερς αρ καϊντλι ρηκουεστεντ του προσιντ». Μα έχεις πάρει proficiency! Μα έλα που δεν ξέρεις αγγλικά! Γιατι κανένας «πασετζερ» εκτός των ελλήνων δεν κατάλαβε τι λες. Είμαι η ίδια ζωντανό παράδειγμα: έχω C2 στα γαλλικά. Από το πανεπιστήμιο της Σορβόννης. Και λοιπόν; Συνεννοούμαι στοιχειωδώς, διαβάζω και κατανοώ, γράφω χάλια. Κατοχή πιστοποιητικού δε σημαίνει απαραίτητα αληθινή γνώση της γλώσσας. Ναι, και για τα «καλά» πιστοποιητικά λέω. Αυτά των καλών πανεπιστημίων.
Τελικά, μαθαίνω; Ναι, ίσως, όχι. Η γλώσσα που εξετάζεται δεν είναι η γλώσσα που μιλιέται. Δεν είναι η γλώσσα που γράφεται. Είναι η γλώσσα των εξετάσεων, σχεδόν ένα ιδιόλεκτο. Πολύ ωραία που έμαθες να χρησιμοποιείς ιδιωματισμούς, παροιμίες και εκφράσεις όταν γράφεις. Είσαι όμως σίγουρος ότι καταλαβαίνεις ποιος είσαι όταν τις γράφεις; Ποια εικόνα του εαυτού σου επικοινωνείς; Η γλώσσα δεν υπάρχει στο κενό. Είναι φορτισμένη κοινωνικά, υπάρχει μόνο κοινωνικά. Είσαι σίγουρος ότι αυτός ο παλιομοδίτικος ιδιωματισμός σου ταιριάζει; Είσαι σίγουρος ότι ξέρεις το βαθμό ευγένειας που επικοινωνεί το phrasal verb που μόλις χρησιμοποίησες στην άσκηση με τα transformation; Είσαι σίγουρος ότι έχεις καταλάβει πόσο σπάνια και για ποιους (σχεδόν πολιτικούς) λόγους θα χρησιμοποιήσεις παθητική φωνή; Όχι, το “the door is being closed” δεν βοηθά σε τίποτα κι ας το έχει το βιβλίο γραμματικής. Είσαι σίγουρος ότι χρησιμοποιείς το σωστό intonation για να είσαι όσο ευγενικός χρειάζεται σε κάθε περίσταση; Χμμμ… νομίζω στο proficiency δεν στα μάθαμε αυτά.
4. Ναι ή όχι;
Για να ξεκινήσουμε από την ουσία: μαθαίνω τη γλώσσα. Και τη μαθαίνω με όσο πιο φυσικό τρόπο γίνεται. Τη μαθαίνω για να είμαι αυτός που είμαι και στην ξένη γλώσσα. Τη μαθαίνω μέσα από έκθεση σε αυθεντικό υλικό, σε αυθεντικό λόγο. Αν μπορώ, ταξιδεύω. Αν μπορώ, μιλώ με ανθρώπους από όλον τον κόσμο στην ξένη γλώσσα. Αν δεν μπορώ, βλέπω ταινίες, σειρές, ακούω μουσική. Φυσικά, πηγαίνω σε σχολείο ξένων γλωσσών όπου ‘δεν κλίνουμε το ρήμα ‘to be’, αλλά μιλάω, επικοινωνώ, σκέφτομαι, υπάρχω στην ξένη γλώσσα. Δίνω εξετάσεις; Ναι! Αλλά δίνω ΕΠΕΙΔΗ έμαθα τη γλώσσα, όχι ΓΙΑ ΝΑ τη μάθω. Οι εξετάσεις μπορούν να λειτουργήσουν ως κίνητρο, να γίνουν μια ευκαιρία για επανάληψη, για συγκέντρωση, είναι και μια επιβράβευση. Οι εξετάσεις μπορούν να λειτουργήσουν ως ένας προσωπικός χάρτης της γλωσσικής σου ανάπτυξης, κι αυτό μπορεί να σου δώσει αίσθηση επιτεύγματος. Τώρα, ποιες εξετάσεις και για ποιο πιστοποιητικό; Αν ξέρεις τη γλώσσα, προτιμάς αυτές με τη μεγαλύτερη αναγνώριση στην αγορά εργασίας. Και τέλος πάντων, αν ξέρεις τη γλώσσα, δίνεις ανά πάσα στιγμή για την πιστοποίηση που θα σου ζητηθεί για τις σπουδές σου ή για τη δουλειά σου. Αν δεν την ξέρεις, πας για τις πιο εύκολες. Αλλά μην ξεχαστείς: επειδή πήρες το τάδε πιστοποιητικό, δεν έμαθες απαραίτητα τη γλώσσα.
Η αληθινή εξέταση είναι η αληθινή ζωή.
